Jak rozpoczyna się świerzb?

Świerzb (scabies) to jedna z najstarszych dermatoz, która mimo postępu medycyny wciąż stanowi globalny problem. Wiele osób zastanawia się, jak rozpoczyna się świerzb i dlaczego tak łatwo się rozprzestrzenia. Jest to choroba zakaźna wywoływana przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei var. hominis). Pasożyt ten drąży tunele w warstwie rogowej naskórka, co wywołuje silną reakcję obronną organizmu.

Choć świerzb jest chorobą zakaźną, która może dotknąć każdego, często błędnie kojarzony jest wyłącznie z brakiem higieny. Do zakażenia dochodzi najczęściej w dużych skupiskach ludzkich, a kontakt z osobą chorą jest głównym czynnikiem ryzyka. Nieleczone schorzenie może prowadzić do powikłania świerzbu, w tym do groźnego nadkażenia bakteryjnego skóry.

Etiologia: Jak dochodzi do zakażenia?

Aby zrozumieć, jak rozpoczyna się świerzb, należy przyjrzeć się biologii pasożyta z rodziny roztoczy. Samica świerzbowca drąży nory w naskórku, gdzie składa jaja. To właśnie aktywność pasożytów oraz ich odchody wywołują silny świąd i zmiany skórne.

Drogi transmisji

• Bezpośredni kontakt: Najczęstszą drogą jest bezpośredni kontakt „skóra do skóry” (np. podczas snu w jednym łóżku, kontaktów intymnych). Dlatego świerzb bywa zaliczany do choroby przenoszone drogą płciową.
• Kontakt pośredni: Możliwe jest zarażenie przez skórą osoby chorej pozostawioną na przedmiotach (pościel, ręczniki), choć pasożyt poza żywicielem ginie zazwyczaj w ciągu 3 dni.

Jak wygląda świerzb i jakie są pierwsze objawy?

To, jak wygląda świerzb, zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz odpowiedzi immunologicznej pacjenta. Pierwsze objawy świerzbu u osób zarażonych po raz pierwszy mogą pojawić się dopiero po 2–6 tygodniach.

Charakterystyczne objawy świerzbu

Do najbardziej typowych symptomów należą:

1. Intensywny świąd skóry: Szczególnie nasilający się w nocy pod wpływem wzrostu temperatury ciała (w łóżku).
2. Zmiany skórne: Początkowo są to drobne pęcherzyki, grudki i nory świerzbowcowe.
3. Przeczosy skórne: Powstają w wyniku drapania, co jest naturalną reakcją na uporczywe swędzenie.

Gdzie najczęściej pojawia się wysypka?

Świerzbowiec preferuje miejsca ciepłe. Najczęstsze miejsca wystąpienia wysypki to:

• Przestrzenie międzypalcowe i powierzchni dłoni.
• Okolice nadgarstków i pępka.
• Fałdach skórnych (np. pachwiny, szpara międzypośladkowa).
• Okolice narządów płciowych u mężczyzn i brodawki sutkowe u kobiet.

W przeciwieństwie do dorosłych, zmiany na skórze twarzy i plecach są rzadkie, chyba że mamy do czynienia ze specyficzną odmianą choroby.

Świerzb u dzieci i niemowląt – odmienny przebieg

Świerzb u dzieci i niemowląt prezentuje nieco inny obraz kliniczny. Zmiany często lokalizują się na podeszwach stóp oraz owłosionej skórze głowy, co u dorosłych zdarza się sporadycznie.

U najmłodszych objawy zakażenia mogą być mylące. Często obserwuje się zapalenie skóry przypominające zmiany alergiczne. Jeśli na podeszwach stóp widoczne są krostki i pęcherzyki, a dziecko jest niespokojne w nocy, należy podejrzewać świerzb.

Odmiany kliniczne: Świerzb norweski i inne

W zależności od stanu zdrowia pacjenta, choroba może przybierać różne formy.

Świerzb norweski

Jest to najcięższa postać, występująca u osób z obniżoną odpornością (np. AIDS, leczenie immunosupresyjne). Świerzb norweski charakteryzuje się występowaniem grubych nawarstwień rogowych (rogowacenie zakażonego naskórka), w których znajdują się tysiące pasożytów.

• Choroba wysoce zaraźliwa: Wystarczy krótki kontakt z otoczeniem chorego.
• Słabszy świąd: Paradoksalnie, swędzenie może być słabsze niż w klasycznej postaci.
• Może zajmować owłosioną skórę głowy i całe ciało (erytrodermia).

Inne rodzaje świerzbu

• Świerzb pęcherzowy: Częstszy u osób starszych, imituje choroby pęcherzowe.
• Świerzb guzkowy: Objawia się jako swędzące guzki w okolicy narządów płciowych i pach, które mogą utrzymywać się długo po wyleczeniu (wynik reakcji alergiczną objawiającą się przetrwałym stanem zapalnym).

Diagnostyka świerzbu: Jak rozpoznać świerzb?

Aby skutecznie rozpoznać świerzb, lekarz ocenia objawy skórne i przeprowadza wywiad (czy domownicy też się drapią?). Diagnostyka świerzbu może być wsparta badaniem dermatoskopowym (szukanie nory świerzbowcowej) lub mikroskopowym zeskrobin.

Różnicowanie – z czym mylony jest świerzb?

Choroby skóry często dają podobne objawy, dlatego świerzb bywa mylony z:

• Atopowym zapaleniem skóry (AZS): Atopowe zapalenie skóry jest najczęstszą pomyłką diagnostyczną u dzieci.
• Kontaktowe zapalenie skóry: Reakcja na alergeny kontaktowe.
• Łojotokowe zapalenie skóry: Głównie gdy zmiany dotyczą głowy.
• Zapalenia tkanki podskórnej: W przypadku nasilonych nadkażeń.

Kluczem jest silny świąd nasilający się w nocy – cecha rzadziej spotykana w atopowym zapaleniem skóry.

Leczenie świerzbu i strategie terapeutyczne

Leczenie świerzbu musi obejmować pacjenta oraz wszystkie osoby z bliskiego kontaktu, nawet jeśli nie mają objawów. Wyleczyć świerzb można tylko poprzez jednoczesną terapię wszystkich domowników.

Leki na świerzb

W leczeniu świerzbu stosuje się głównie preparaty miejscowe:

1. Permetryna: Najpopularniejszy lek, nakładany na skórę całego ciała (zazwyczaj z pominięciem głowy u dorosłych, ale z uwzględnieniem owłosionej skórze głowy u dzieci).
2. Maść siarkowa: Bezpieczna dla kobiet w ciąży i noworodków.
3. Benzoesan benzylu.
4. Iwermektyna: Doustna opcja w leczeniu świerzbu opornego lub norweskiego.

Postępowanie środowiskowe

Samo smarowanie ciała nie wystarczy, jeśli skórą osoby chorej skażone są ubrania.

• Ubrania i pościel prać w temp. min. 60°C.
• Rzeczy, których nie można uprać, zamknąć w szczelnym worku na 3-4 dni (pasożyt ginie bez kontaktu z żywicielem).

Powikłania i rokowanie

Nieleczona infestacja w zaawansowanym stadium nieleczonej choroby prowadzi do poważnych konsekwencji. Drapanie uszkadza barierę naskórkową, otwierając drogę dla zakażeń bakteryjnych (gronkowce, paciorkowce). Może to skutkować czyrakami, a nawet kłębuszkowym zapaleniem nerek. Dodatkowo, przewlekły świąd skóry negatywnie wpływa na psychikę.

Podsumowanie

Wiedza o tym, jak rozpoczyna się świerzb, pozwala na szybką reakcję. Jeśli zauważysz u siebie lub dziecka intensywny świąd nasilający się w nocy oraz zmiany w fałdach skórnych lub na podeszwach stóp, skonsultuj się z dermatologiem. Pamiętaj, że świerzb jest chorobą zakaźną, ale w pełni uleczalną przy dyscyplinie terapeutycznej.